Page Nav

HIDE

Grid

GRID_STYLE

Pages

Classic Header

{fbt_classic_header}

Breaking News

latest

H υδρούσα που έγινε Τήνος Μέρος 2

Διαβάστε εδώ το Μέρος 1 Η κατασκευή λοιπόν μιας κρήνης για τους Τηνιακούς δεν αρκούνταν απλώς στο να εξυπηρετεί τις ανάγκες υδροδότησ...

Διαβάστε εδώ το Μέρος 1

Η κατασκευή λοιπόν μιας κρήνης για τους Τηνιακούς δεν αρκούνταν απλώς στο να εξυπηρετεί τις ανάγκες υδροδότησης, αλλά έπρεπε παράλληλα να συμβαδίζει με την καλαισθησία και την ομορφιά. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι κρήνες που κατασκευάστηκαν στο νησί να αποτελούν έργα τέχνης και να αποτελούν ένα δείγμα της υψηλής καλλιτεχνικής παράδοσης των Τηνιακών. Παρατηρώντας τα οικοδομήματα των κρηνών του νησιού εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς ότι πρόκειται για κομψές κατασκευές με θαυμαστή οργάνωση και διάταξη. Η αφθονία του μαρμάρου και του σχιστόλιθου στο νησί ήταν φυσικό να αποτελέσουν τις πρώτες ύλες κατασκευής των κρηνών. Η δυνατότητα κατεργασίας και μορφοποίησης του μαρμάρου έκαναν τα συγκροτήματα των κρηνών ακόμα πιο εντυπωσιακά και περίτεχνα. Μαρμάρινοι κίονες, αετώματα, γούρνες, ξινάρια,  ανάγλυφες διακοσμητικές πλάκες, είναι μερικές μόνο από τις πολλές εφαρμογές του μαρμάρου που μπορεί να συναντήσει κανείς στα συγκροτήματα των κρηνών. Οι διαστάσεις και ο όγκος των κτισμάτων ποικίλει και καθορίζεται ανάλογα με την τοποθεσία της κρήνης (αν βρίσκονται στην ύπαιθρο ή σε οικισμό) και ανάλογα με τις ανάγκες που επιθυμείται να καλύψει η εκάστοτε κρήνη. Κατά γενικό κανόνα οι κρήνες που βρίσκονται εντός των οικισμών έχουν μνημειακές διαστάσεις και είναι πολύ πιο σύνθετες και οργανωμένες κατασκευές συγκριτικά με τις περισσότερες κρήνες της υπαίθρου, καθώς πρέπει να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις ολόκληρου του χωριού. Οι πρώτες κρήνες μνημειακών διαστάσεων στην Τήνο φαίνεται να χρονολογούνται στα χρόνια της Βενετσιάνικης κατοχής, όπως μαρτυρούν τα λείψανα που ευρέθησαν στον καθεδρικό ναό του κάτω Κλείσματος όπου βρέθηκε αρχαία κρήνη με ανθρωπόμορφους κρουνούς, στην πέτρινη μεσαιωνική κρήνη του Εξωμβούργου,  και στην κρήνη του Αγίου Νικολάου της Βάνης. Οι  περισσότερες   ωστόσο  κατασκευές  κρηνών   μνημειακού  μεγέθους εντοπίζονται από τα τέλη του 16ου αιώνα έως το δεύτερο ήμισυ του 17ου αιώνα.

Εικόνα 2: Ο μοναδικός ανθρωπόμορφος κρουνός που έχει διασωθεί από την αρχαία κρήνη του Κάτω Κλείσματος.


Μέσα στο διάστημα των περίπου δύο αυτών αιώνων δημιουργήθηκαν πάρα πολλές εντυπωσιακές και περίτεχνες κρήνες σε πολλά μέρη του νησιού. Οι κρήνες της Μοσιάς στα Υστέρνια (1821),  η παρόδια κρήνη κοντά στο χωριό Αγάπη, η επτάκρουνος κρήνη του Πύργου (1784), καθώς και οι κρήνες των Δύο χωρίων, του Τριποτάμου, της Χώρας, της Καρδιανής, της Περάστρας, της Ξινάρας και πολλών ακόμα  χωριών,  αποτελούν ένα πολύ μικρό δείγμα των αξιοθαύμαστων μνημειακών κρηνών της περιόδου αυτής. Συγκεντρωτικά  οι  κρήνες   της   Τήνου   φαίνεται   να  αποτελούν αξιοπρόσεκτα και εντυπωσιακά διακοσμητικά σύνολα, όπου μέσα σ’ αυτά συνυπάρχουν αρμονικά στοιχεία και επιρροές από την κλασσική παράδοση, την βυζαντινή εποχή και το ανατολικό και δυτικό Μπαρόκ. Πράγματι στον  γλυπτό διάκοσμο  των  Τηνιακών κρηνών εύκολα μπορούν να διακριθούν, οι έντονες επιδράσεις του ανατολικού και δυτικού Μπαρόκ καθώς και κάποιες επιρροές  από την ανατολική τέχνη. Περίπλοκα σπασμένα πλαίσια, αχιβάδες, κέρατα της Αμαλθείας γεμάτα φρούτα και άνθη, φυτικοί διάκοσμοι, είναι μόλις μερικά απ’ τα στοιχεία που μαρτυρούν και εκφράζουν τις επιρροές από την ανατολική και δυτική τέχνη. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις κρηνών στην διακόσμηση των οποίων απαντάται η επίδραση του δυτικού Μπαρόκ αποτελούν οι κρήνες: της Κυρά Ξένης στον Πάνορμο(1708), του Πύργου (1784), του Τριποτάμου (1793), της κάτω πηγής στην Χώρα (1798), της Μεγαλόχαρης στον περίβολο της εκκλησίας (1827), της πάνω πηγής των Δύο Χωρίων (1868) και πολλών ακόμα κρηνών. Αναμφισβήτητα ως ενδεικτικότερα παραδείγματα των επιρροών της Ανατολικής τέχνης πρέπει να θεωρούνται η κρήνη της Μονής του Κεχροβουνίου (1760) και η κρήνη που βρίσκεται στο μουσείο της Αγίας Τριάδας της Γύρλας. Φυσικά πρέπει να αναφερθεί ότι στην διακόσμηση των κρηνών πέρα από τους φυτικούς και λοιπούς διάκοσμους, περίοπτη θέση καταλαμβάνουν και θρησκευτικά σύμβολα όπως σταυροί, θυμιατά, εικόνες Αγίων κ.α. Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι σε αρκετές κρήνες του νησιού εντοπίζονται επιγραφές, οι οποίες συνήθως αναγράφουν το χρόνο ίδρυσης τους και τους κτήτορες. Ωστόσο έχουν παρατηρηθεί και κάποιες επιγραφές που τονίζουν την ακμή του πολίσματος, όπως για παράδειγμα η κρήνη του Πύργου και η κρήνη του Μαϊδιώτη στα Υστέρνια (1904) η επιγραφή της οποίας είναι άξια αναφοράς καθώς αναγράφει: «ΕΙΜΑΙ ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΠΗΓΗΣ / ΚΑΣΤΑΛΙΑΣ / ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩ ΕΜΠΝΕΥΣΙΝ / ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΑΣ».

Εικόνα 3: Μικρή μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα κρήνης από την συλλογή Καρδαμίτση στην Χώρα (1748).Εικονίζει το κακό πνεύμα της πηγής με κλειστά μάτια (πιθανώς κοιμάται Σύμφωνα με την λαϊκή αντίληψη «όταν κοιμάται το κακό πνεύμα δεν πρέπει να το ξυπνήσεις απότομα γιατί θυμώνει και τιμωρεί όσους πάνε να πιούν νερό». Η κεφαλή του στοιχείου στεγάζεται από ισλαμικό τόξο και περιβάλλεται από γαρύφαλλα  φυόμενα από δύο ανθοδοχεία


Οι αρχαίες δοξασίες και οι δεισιδαιμονίες για τα νερά και τις κρήνες, επιβιώνουν και στην Τήνο. Πολλές είναι οι θεωρίες και οι μύθοι που σχετίζονται με πολλές πηγές του νησιού περί αθανάτων και αμίλητων νερών καθώς και με το «βουβόνερο» του Κλήδονα. Το νερό της Κακιάς Σκάλας στον Πύργο για παράδειγμα το θεωρούσαν αθάνατο και σύμφωνα με τις δοξασίες απ’ αυτό έπιναν όλοι οι άρχοντες του νησιού. Πολλές είναι και οι πηγές που τους είχαν αποδοθεί ιαματικές ικανότητες, όπως για παράδειγμα το νερό της πηγής του Δρακόλακκα στα έξω μέρη, το οποίο θεωρούνταν ως αγίασμα που είχε την ικανότητα να θεραπεύει τις ασθένειες των μικρών παιδιών και σύμφωνα με την παράδοση πήγαιναν οι γυναίκες και άφηναν μαύρα παιδικά ρούχα προκειμένου να θεραπευτούν τα παιδιά τους. Η δεδομένη λατρεία του νερού σε συνδυασμό με την επικρατούσα  αντίληψη της   εποχής   περί   κακών   πνευμάτων  και  προκαταλήψεων  ήταν  λογικό να  μην αφήσει ανεπηρέαστους τους αρχαίους Τηνιακούς. Σύμφωνα με τον επικρατέστερο μύθο που υπήρχε στο νησί, πιστεύονταν ότι κακά πνεύματα όπως το «οφιό» της Χώρας που κατοικούσε στο υδραγωγείο της Ντραούνας (τοποθεσία  κοντά  στο χωριό Τριπόταμος), απειλούσαν  τις  κρήνες  του  νησιού. Στην προσπάθεια τους  οι άνθρωποι  να  διαφυλάξουν  και  να προστατεύσουν τις κρήνες από τα κακά πνεύματα, δημιουργούν μία σειρά από μαγικές και συμβολικές πράξεις, πιστεύοντας ότι μ’ αυτόν τον τρόπο εξουδετέρωναν την βλαπτική δύναμη του κακού. Αναμφίβολα ως αποτέλεσμα της ίδιας αντίληψης πρέπει να θεωρείται η παρουσία πολλών θρησκευτικών και αποτρεπτικών συμβόλων στην θεματολογία των διακοσμήσεων καθώς επίσης και οι αφιερώσεις πολλών κρηνών στην Παναγία και τους Αγίους.. Μερικά ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων αφιερωμένων πηγών αποτελούν: η κρήνη της Κιουράς (1777) στην Καρδιανή αφιερωμένη στην Θεοτόκο, η κρήνη του Τριποτάμου (1793) αφιερωμένη στην Παναγία, η κρήνη της Μεγαλόχαρης (1827) στην Χώρα, η κρήνη του Σκλαβοχωριού (1828), η κρήνη των Δύο Χωρίων (1863) αφιερωμένη στην Παναγία της Ζωοδόχου πηγής κ.α. Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι σχετική με τις ανωτέρω προκαταλήψεις φαίνεται να είναι η συνήθεια που επιβιώνει έως σήμερα, να τοποθετούνται πάνω από το ξινάρι εικονίσματα και ένα καντήλι, όπου σύμφωνα με τις δοξασίες έπρεπε πάντα να είναι αναμμένο για να προστατεύει και να ευλογεί το νερό. 

Εικόνες 4.5: Κρήνη στην Καρδιανή (αριστερά) και στα Δύο Χωριά (δεξιά), όπου διακρίνεται η ύπαρξη εικονίσματος και ενός καντηλιού, πάνω ακριβώς από το ξινάρι.


Επιμέλεια
Χρήστος Κυραρίνης